Vai trò chiến lược của khoa học và đổi mới sáng tạo
Ngay từ buổi đầu dựng nước và giữ nước trong thời đại cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh: "Khoa học phải từ sản xuất mà ra và phải trở lại phục vụ sản xuất, phục vụ quần chúng".
Đó không chỉ là một định hướng kỹ thuật, mà còn là sự khẳng định về vai trò của tri thức, công nghệ trong phát triển đất nước và nâng cao đời sống nhân dân. Tư tưởng của Người về việc dùng khoa học để tổ chức và quản lý xã hội chính là nền móng cho tư duy quản trị số hiện đại ngày nay. Đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh, đổi mới sáng tạo không phải là khẩu hiệu, mà là tinh thần dân tộc: Mỗi người Việt Nam phải có tinh thần sáng tạo, không ngừng tìm tòi cái mới.
Phát huy truyền thống, đổi mới, sáng tạo xây dựng Đảng bộ trong sạch, vững mạnh
Tư tưởng đó đã được Đảng ta kế thừa và phát triển nhất quán trong các kỳ Đại hội, nổi bật là Nghị quyết số 20-NQ/TW (2012) về phát triển khoa học và công nghệ phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa; Nghị quyết số 52-NQ/TW (2019) về chủ động tham gia Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và gần đây nhất là Nghị quyết số 57-NQ/TW (2024) - một bước ngoặt chiến lược khi xác định khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là trụ cột phát triển quốc gia.
Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, với 5 quan điểm chỉ đạo, 5 nhóm mục tiêu và 7 nhóm nhiệm vụ - giải pháp cụ thể, đã khẳng định phát triển khoa học-công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là “cuộc cách mạng sâu sắc, toàn diện trên tất cả các lĩnh vực”, đồng thời là đột phá quan trọng hàng đầu trong phát triển quốc gia. Điểm nhấn của Nghị quyết là sự chuyển đổi từ “quản lý khoa học” sang “quản trị đổi mới sáng tạo” quốc gia - một tư duy đột phá, nhấn mạnh việc đầu tư vào tri thức, công nghệ, con người hơn là cơ sở vật chất đơn thuần. Theo đó, doanh nghiệp được xác lập là chủ thể đổi mới sáng tạo, Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, còn giáo dục-đào tạo là nền tảng.
 |
Lãnh đạo Bộ Khoa học và Công nghệ tham quan gian hàng triển lãm sản phẩm công nghệ. |
Cùng với đó, Nghị quyết cũng mở rộng biên độ ứng dụng các công nghệ tiên tiến như: AI, dữ liệu lớn, blockchain... thông qua chính sách thử nghiệm (sandbox), góp phần hình thành hệ sinh thái công nghệ độc lập, tự chủ. Mục tiêu đến năm 2030, ba lĩnh vực này phải đóng góp tối thiểu 1% vào tăng trưởng GDP, hướng tới mức 5% sau năm 2030 - tạo nền tảng đưa Việt Nam trở thành nước thu nhập cao vào năm 2045.
Để củng cố thêm nền tảng cho phát triển hệ sinh thái này, Nghị quyết 68-NQ/TW xác lập khu vực tư nhân là động lực trung tâm, khơi thông tiềm lực xã hội trong bảo vệ nền tảng tư tưởng bằng khoa học-công nghệ và đổi mới sáng tạo. Đây là cú hích thể chế mang tính bước ngoặt, thể hiện chuyển dịch chiến lược trong tư duy phát triển, từ Nhà nước chủ đạo sang mô hình kiến tạo, tạo điều kiện cho các chủ thể xã hội cùng tham gia vào hệ sinh thái tri thức.
Nghị quyết 68-NQ/TW không chỉ mở rộng không gian cho doanh nghiệp tư nhân trong nghiên cứu và ứng dụng khoa học-công nghệ, mà còn nhấn mạnh vai trò của họ trong các nhiệm vụ cấp thiết liên quan đến an ninh tư tưởng, chủ quyền số, chủ quyền công nghệ và sức đề kháng văn hóa. Theo đó, doanh nghiệp không chỉ là đối tượng thụ hưởng chính sách mà trở thành chủ thể đồng hành cùng Nhà nước trong triển khai các chương trình khoa học trọng điểm, phát triển công nghệ lõi, sở hữu trí tuệ, và hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia.
Chính phủ ban hành Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW
Đặc biệt, việc khẳng định quyền tiếp cận bình đẳng các nhiệm vụ khoa học cấp quốc gia - vốn trước đây chủ yếu dành cho khối viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp Nhà nước - đã mở ra một kỷ nguyên mới, nơi doanh nghiệp tư nhân có thể phát huy thế mạnh linh hoạt, sáng tạo và nhanh nhạy trong nghiên cứu, phát triển sản phẩm và thương mại hóa công nghệ. Điều này không chỉ thúc đẩy hiệu quả đầu tư công trong khoa học-công nghệ, mà còn góp phần hình thành những trung tâm tri thức mới từ khu vực tư nhân, làm giàu thêm cho hệ sinh thái đổi mới sáng tạo Việt Nam.
Từng bước cụ thể hóa đường lối của Đảng
Trong thời đại không gian mạng trở thành “mặt trận mới”, các thế lực thù địch đang không ngừng sử dụng công nghệ hiện đại để tung tin giả, xuyên tạc, hạ thấp vai trò lãnh đạo của Đảng. Những thủ đoạn tinh vi dưới chiêu bài “tự do ngôn luận”, “xã hội dân sự” đang trực tiếp tác động đến nhận thức chính trị của một bộ phận người dân, nhất là giới trẻ. Trong bối cảnh đó, khoa học-công nghệ và chuyển đổi số là vũ khí tư tưởng mạnh mẽ nhất nếu được sử dụng đúng tầm. Việc chủ động xây dựng và kiểm soát các nền tảng thông tin số, đào tạo đội ngũ trí thức công nghệ yêu nước, xây dựng hệ sinh thái truyền thông khoa học-công nghệ hiện đại là những phương án chiến lược lâu dài để giữ vững “phòng tuyến tư tưởng”.
Dưới sự lãnh đạo của Đảng ủy Bộ Khoa học và Công nghệ, thời gian qua, Bộ Khoa học và Công nghệ đã tích cực triển khai các nhiệm vụ trọng tâm để hiện thực hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW và Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị. Không chỉ là cơ quan quản lý nhà nước, Bộ đang chuyển mình thành “trục liên kết chiến lược” giữa thể chế-thị trường-doanh nghiệp-khoa học-xã hội.
 |
Quang cảnh Hội nghị toàn quốc về đột phá phát triển khoa học-công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. |
Thông qua việc hoàn thiện hệ thống pháp luật như Dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, Luật Chuyển giao công nghệ, Luật Công nghiệp công nghệ số, Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa, Luật Năng lượng nguyên tử, Luật Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng, Luật Sở hữu trí tuệ và các chính sách ưu đãi cho khu vực tư nhân, Bộ Khoa học và Công nghệ đã và đang tháo gỡ nhiều rào cản về cơ chế tài chính, định mức, thủ tục hành chính vốn cản trở sự phát triển của khoa học trong nhiều năm.
Trong lĩnh vực truyền thông khoa học-công nghệ, Bộ đã xây dựng mạng lưới kết nối thông tin khoa học-công nghệ toàn quốc, thúc đẩy truyền thông số, tăng cường ứng dụng AI, dữ liệu mở, nền tảng số để lan tỏa giá trị khoa học, kịp thời phản bác các thông tin sai trái, định hướng nhận thức xã hội về vai trò trung tâm của Đảng trong phát triển đất nước dựa trên tri thức. Các chương trình như Techfest, Vietnam Innovation Challenge, và các đề án phát triển công nghệ lõi, doanh nghiệp khoa học-công nghệ, startup sáng tạo... đã góp phần khơi dậy tinh thần đổi mới từ cơ sở, lan tỏa hệ sinh thái đổi mới sáng tạo đến từng địa phương, doanh nghiệp, viện nghiên cứu, cộng đồng.
Bộ Khoa học và Công nghệ đang nỗ lực phát triển các nền tảng dữ liệu lớn quốc gia, kết nối các trung tâm nghiên cứu với khu vực sản xuất, thương mại hóa kết quả nghiên cứu, gắn khoa học với thị trường - một cách tiếp cận mang tính phòng vệ tư tưởng hiệu quả trong môi trường cạnh tranh số.
Trong hành trình bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, Bộ Khoa học và Công nghệ với vai trò hạt nhân kiến tạo, đang từng bước cụ thể hóa đường lối của Đảng bằng thể chế, bằng hành động và bằng tinh thần đổi mới không ngừng.
