Bài 2: Những dấu ấn trên hành trình chuyển đổi số

Thi đua đẩy nhanh tiến độ số hóa dữ liệu hộ tịch

Thực hiện quy định của Nghị định số 87/2020/NĐ-CP ngày 28/7/2020 của Chính phủ quy định về Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử, đăng ký hộ tịch trực tuyến, Bộ Tư pháp xác định việc số hóa sổ hộ tịch đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử.

Ngay từ khi Nghị định số 87 có hiệu lực thi hành, Bộ đã ban hành nhiều văn bản quán triệt, đôn đốc địa phương, đồng thời chủ động trong việc chỉ đạo, hướng dẫn sát sao các địa phương triển khai thực hiện. Cùng với việc xây dựng phần mềm quản lý dữ liệu hộ tịch lịch sử tiện ích (gọi tắt là Phần mềm 158), năm 2024, Bộ trưởng Tư pháp đã phát động Phong trào thi đua cao điểm “Đẩy nhanh tiến độ hoàn thành Kế hoạch số hóa dữ liệu hộ tịch” tạo ra không khí sôi nổi trên toàn quốc.

Ông Nhâm Ngọc Hiển, Phó Cục trưởng Hành chính tư pháp (Bộ Tư pháp). (Ảnh: THU NGA)

Theo ông Nhâm Ngọc Hiển, Phó Cục trưởng Cục Hành chính tư pháp (Bộ Tư pháp), phong trào đã lan rộng tại các địa phương, qua đó phát huy được tính chủ động, sáng tạo của các tập thể, cá nhân; tạo động lực mạnh mẽ, khí thế thi đua sôi nổi, phấn đấu hoàn thành kế hoạch số hóa dữ liệu hộ tịch vượt tiến độ đề ra, trong đó tập trung các nguồn lực rà soát, kiểm tra, xử lý hoàn chỉnh dữ liệu hộ tịch, đẩy nhanh tiến độ phê duyệt dữ liệu từ Phần mềm hộ tịch 158 vào Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử.

Đây cũng là cơ sở để phát hiện, biểu dương, khen thưởng kịp thời những tập thể, cá nhân tiêu biểu trong phong trào thi đua, từ đó tạo động lực cho cán bộ, công chức phấn đấu hoàn thành tiến độ số hóa dữ liệu hộ tịch, góp phần hoàn thành nhiệm vụ chung của địa phương cũng như của toàn ngành. Một số địa phương mở chiến dịch 30 ngày đêm để hoàn tất số hóa theo đúng kế hoạch đề ra.

Đến nay, hơn 65 triệu dữ liệu hộ tịch đã được số hóa, đánh dấu cột mốc quan trọng trong quá trình hiện đại hóa hệ thống quản lý hành chính. Dữ liệu số hóa đã được kết nối và đồng bộ hai chiều với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư. Quá trình này không chỉ giúp đối chiếu, rà soát và cập nhật thông tin mà còn bảo đảm tính chính xác và nhất quán giữa các hệ thống.

Trên địa bàn Hà Nội, công tác số hóa hộ tịch cũng được triển khai sớm và hiệu quả. Bà Ngô Hồng Thủy, Trưởng phòng Tư pháp quận Hoàn Kiếm - một trong những điểm sáng của thủ đô về số hóa dữ liệu hộ tịch cho biết, quận là đơn vị mở hội nghị tập huấn đầu tiên khi có chủ trương triển khai thực hiện và là đơn vị đưa lên cơ sở dữ liệu hộ tịch quốc gia từ rất sớm, góp phần giúp các địa phương trên cả nước tra cứu dễ dàng thông tin của công dân trên địa bàn quận.

Phó Giám đốc Sở Tư pháp Hà Nội Phạm Thanh Cao. (Ảnh: TL)

Theo Phó Giám đốc Sở Tư pháp Hà Nội Phạm Thanh Cao, Sở Tư pháp thành phố Hà Nội quản lý lượng dữ liệu hộ tịch rất lớn. Với 359.000 bản ghi việc hộ tịch tích lũy trong suốt 75 năm (từ năm 1881-1956), khối lượng cần số hóa là rất lớn. Tổng số bản ghi việc hộ tịch trên toàn thành phố là 8,2 triệu, được lưu trữ tại các quận, huyện trên địa bàn.

Do đó, ngay sau khi có chỉ đạo của Bộ Tư pháp, sở cũng đã ban hành kế hoạch số 48 làm căn cứ để các quận huyện chủ động triển khai thực hiện số hóa. Sở cũng lập một nhóm gồm các đơn vị chưa hoàn thành 100% để phối hợp với Bộ Tư pháp nhanh chóng, kịp thời xử lý các vấn đề phát sinh nhằm bảo đảm hoàn thành đúng tiến độ. Tính đến hết tháng 3/2025, thành phố Hà Nội đã đạt tỷ lệ số hóa dữ liệu hộ tịch là 99,82% (còn 22 đơn vị trên 97%, 8 đơn vị khoảng 90%).

Ông Lã Hoàng Hưng, Trưởng phòng Hành chính tư pháp, Sở Tư pháp Hà Nội đang thực hiện quy trình số hóa dữ liệu hộ tịch. (Ảnh: HƯƠNG NGUYÊN)

Ông Lã Hoàng Hưng, Trưởng phòng Hành chính tư pháp, Sở Tư pháp Hà Nội thì cho hay, việc số hóa dữ liệu hộ tịch trên địa bàn thành phố Hà Nội rất thuận lợi do có hướng dẫn chi tiết từ Bộ Tư pháp và phần mềm 158 của Bộ.

“Nếu không có số hóa thì cũng không nắm được hết các thông tin đang có, thông tin bị trùng lặp, thông tin cần kiểm chứng lại do hư hỏng, mối mọt qua thời gian. Trước làm thủ công chúng ta rất khó nắm được cụ thể, giờ số hóa rồi việc quản lý tốt hơn rất nhiều”, ông Hưng nói.

Có thể nói, kết quả số hóa hộ tịch không chỉ giúp việc thực hiện các thủ tục của công dân dễ dàng, thuận tiện hơn rất nhiều mà còn là cơ sở cho việc thực hiện các dịch vụ công khác trên toàn quốc.

Chuyển đổi số tạo đột phá trong dịch vụ đăng ký biện pháp bảo đảm

Tiến hành chuyển đổi số với lộ trình “dài hơi”, ngay từ năm đầu triển khai thực hiện công tác đăng ký giao dịch bảo đảm (2001), Bộ Tư pháp đã thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước trong việc ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác này, bước đầu xây dựng Cơ sở dữ liệu quốc gia về giao dịch bảo đảm tạo tiền đề cho việc xây dựng và đưa hệ thống đăng ký trực tuyến từ ngày 19/3/2012. Đến ngày 10/7/2017 hệ thống này đã chính thức triển khai cung cấp dịch vụ công mức độ 4, được các tổ chức trong nước và quốc tế đánh giá là hệ thống đăng ký giao dịch bảo đảm hiện đại nhất khu vực Đông Nam Á thời điểm đó.

Cán bộ làm việc tại Trung tâm đăng ký giao dịch, tài sản thành phố Hà Nội. (Ảnh: HƯƠNG NGUYÊN)

Tiếp nối thành công, Cục Đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm (nay là Cục Đăng ký giao dịch bảo đảm và Bồi thường nhà nước) đã thực hiện kết nối theo thẩm quyền Hệ thống đăng ký trực tuyến với Hệ thống giám sát, đo lường mức độ cung cấp và sử dụng dịch vụ Chính phủ số (Hệ thống EMC); tích hợp thêm kênh thanh toán bằng mã QR trên Hệ thống đăng ký trực tuyến; hoàn thành việc đồng bộ dữ liệu số về đăng ký biện pháp bảo đảm bằng phương tiện giao thông cơ giới đường bộ với Hệ thống đăng ký, quản lý phương tiện giao thông cơ giới đường bộ của Bộ Công an (Cục Cảnh sát giao thông) và chính thức kết nối, chia sẻ dữ liệu từ ngày 25/12/2024...

Với những nỗ lực không ngừng nghỉ, năm 2024, Cục được vinh danh là một trong các cơ quan Nhà nước nhận giải thưởng cơ quan Nhà nước chuyển đổi số xuất sắc với sản phẩm Hệ thống đăng ký trực tuyến về biện pháp bảo đảm bằng động sản.

Theo ông Cù Thu Anh, Cục trưởng Đăng ký giao dịch bảo đảm và bồi thường Nhà nước, đây không phải là kết quả ngẫu nhiên, mà là thành quả của một quá trình phát triển có chiến lược và đồng bộ trên nhiều phương diện của đơn vị.

Tiếp cận ứng dụng trí tuệ nhân tạo AI

Không chỉ ứng dụng công nghệ, kết nối dữ liệu, triển khai dịch vụ trên các ứng dụng trực tuyến, Bộ Tư pháp cũng chủ động tiếp cận dần với công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) để phục vụ cho công tác chuyên môn, nghiệp vụ. Bộ đã chủ động tiến hành nghiên cứu phát triển và thử nghiệm trợ lý ảo rà soát văn bản quy phạm pháp luật.

Bộ trưởng Tư pháp Nguyễn Hải Ninh đã chủ trì Phiên họp thứ nhất Ban Chỉ đạo về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và Đề án 06. (Ảnh: PHƯƠNG MAI)

Mục tiêu ưu tiên trước mắt là hỗ trợ công tác xây dựng và kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật, tiến tới hỗ trợ thẩm định văn bản (xác định tính hợp hiến, hợp pháp, tính thống nhất của hệ thống pháp luật, phát hiện mâu thuẫn, chồng chéo) và kiểm tra văn bản (đánh giá thẩm quyền ban hành, hiệu lực pháp lý, sự phù hợp với điều ước quốc tế và quy định quốc tế). Đồng thời giúp tìm kiếm, xác định các điều, khoản, điểm, các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến quy định, văn bản quy phạm pháp luật cần rà soát; hỗ trợ việc xem xét, đánh giá, rà soát về thẩm quyền và nội dung của văn bản quy phạm pháp luật cần rà soát so với các văn bản làm căn cứ rà soát.

Nhìn chung, trợ lý ảo trong rà soát văn bản quy phạm pháp luật bước đầu cho thấy tiềm năng ứng dụng trí tuệ nhân tạo cho công tác rà soát và xây dựng văn bản quy phạm pháp luật.

Hiện, Bộ Tư pháp đang rà soát bổ sung các yêu cầu mới để phát triển chức năng cho trợ lý ảo nhằm hỗ trợ cho các nghiệp vụ mở rộng như hỗ trợ công tác thẩm định, công tác soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật.

Theo đánh giá của các chuyên gia, đây sẽ là bước đi tạo ra những thay đổi đột phá trong quy trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật bởi lẽ thực tế hiện nay quy trình thủ công trong rà soát hàng chục ngàn văn bản là thách thức rất lớn với các cán bộ làm công tác này.

Gần dân, minh bạch, tiện lợi

Thực hiện Quyết định số 244/QĐ-TTg ngày 5/2/2025 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Đề án “Ứng dụng công nghệ số trong việc tiếp nhận, xử lý phản ánh, kiến nghị về văn bản quy phạm pháp luật”, Bộ Tư pháp đang tiến hành thử nghiệm Hệ thống thông tin tiếp nhận, xử lý phản ánh, kiến nghị về văn bản quy phạm pháp luật tại Bộ Tư pháp, từ ngày 10/5/2025. Hệ thống thông tin được tích hợp với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư (VNeID) nhằm bảo đảm tính xác thực của người dùng, nâng cao chất lượng các ý kiến và kết nối với Cơ sở dữ liệu quốc gia về pháp luật để nhanh chóng trích xuất các quy định trong văn bản cụ thể.

Hệ thống thông tin tiếp nhận, xử lý phản ánh, kiến nghị về văn bản quy phạm pháp luật đang chạy thử nghiệm. (Ảnh: TL)

Cùng với đó, Cổng Pháp luật quốc gia đang được xây dựng, hoàn thiện với mục tiêu trở thành điểm truy cập chính thống, phục vụ người dân và doanh nghiệp trong việc tìm hiểu, hỏi đáp pháp luật, bảo đảm tính công khai, minh bạch và hiệu quả. Đây không chỉ là kho dữ liệu, mà còn là công cụ hỗ trợ tương tác, phản hồi chính sách và nâng cao năng lực pháp lý cho doanh nghiệp.

Anh Hoàng Lâm, Giám đốc một doanh nghiệp tại tỉnh Tuyên Quang bày tỏ vui mừng khi tới đây, thay vì phải gửi văn bản hoặc trực tiếp đến các cơ quan để phản ánh, thì giờ người dân, doanh nghiệp có thể dễ dàng truy cập vào ứng dụng sử dụng trên điện thoại di động hay máy vi tính để phản ánh trực tiếp, chính xác tới các điều, khoản, điểm trong văn bản quy phạm pháp luật. Anh bày tỏ hy vọng khi hệ thống đi vào chính thức hoạt động, đây sẽ là một công cụ để “quy” rõ trách nhiệm của những đơn vị, cán bộ trực tiếp nhận phản ánh, kiến nghị; tránh tình trạng đùn đẩy trách nhiệm cho nhau; giúp cho người dân, doanh nghiệp được giải thích, xử lý nhanh gọn nhằm tháo gỡ những “điểm nghẽn” trong thi hành pháp luật.

Chị Nguyễn Thị Hường, công chức tư pháp phường Việt Hưng (quận Long Biên, Hà Nội) cho biết qua 16 năm công tác trong lĩnh vực tư pháp-hộ tịch tại phường, chị đã chứng kiến bước chuyển mình của nền cải cách hành chính nói chung và ngành tư pháp nói riêng theo hướng chuyên nghiệp, hiện đại, công khai, minh bạch.

Chị Nguyễn Thị Hường, công chức tư pháp phường Việt Hưng (quận Long Biên, Hà Nội). (Ảnh: TL)

“Trước đây, cả người dân lẫn cán bộ đều vất vả vì giấy tờ. Giờ đây, nhờ hệ thống dữ liệu hộ tịch điện tử, nhiều thông tin được trích xuất tức thì. Hồ sơ trực tuyến cũng giảm đáng kể tình trạng sai sót, thiếu giấy tờ. Người dân đỡ phải đi lại, còn chúng tôi cũng đỡ áp lực hành chính”, chị Hường chia sẻ.

Đối với cán bộ, công chức chuyên môn, chị Hường cho hay, việc nhận và số hoá hồ sơ trên môi trường mạng giúp tiết kiệm rất nhiều thời gian để công chức chuyên tâm với nhiệm vụ chuyên môn. Chị đánh giá đây là “một bước tiến lớn, thực chất, không còn mang tính hình thức như nhiều người e ngại trước đây”.

Theo chị Hường, hệ thống số hóa giúp kiểm soát tốt thời gian giải quyết hồ sơ, tránh tình trạng “đùn đẩy” hay trễ hẹn.

“Khi hồ sơ được cập nhật và xử lý qua phần mềm, lãnh đạo có thể giám sát tiến độ, người dân cũng tra cứu được trạng thái xử lý. Mọi thứ rõ ràng, nên cán bộ phải có trách nhiệm hơn”, chị Hường nói. Chị cũng cho rằng đây cũng là một bước tiến trong việc tăng cường trách nhiệm giải trình, góp phần giảm thiểu nguy cơ tiêu cực, nhũng nhiễu, xây dựng hình ảnh một nền hành chính thân thiện, phục vụ.

Tuy vậy, chị Hường cũng chia sẻ, trong những năm đầu triển khai, không ít cán bộ còn e ngại, lúng túng với hệ thống phần mềm. Nhưng nhờ được tập huấn bài bản, cùng với quyết tâm chính trị từ trên xuống, dần dần, cán bộ tư pháp đã làm chủ được công nghệ, chủ động tham gia vào quá trình cải cách.

“Cải cách hành chính, tư pháp số không nên chỉ là cải cách hệ thống phần mềm hiện đại, mà phải là một tư duy phục vụ: làm sao để người dân được thụ hưởng dịch vụ tốt hơn, nhanh hơn, minh bạch hơn. Chúng tôi - những cán bộ, công chức trong ngành tư pháp – sẵn sàng thay đổi để cùng đi tới đích đó", chị Hường bày tỏ.

Đánh giá về các dịch vụ công trực tuyến, anh Lê Hoàng Trung, quận Hoàng Mai, thành phố Hà Nội cho biết, đi làm thủ tục giải chấp với phương tiện xe cơ giới đăng ký bảo đảm, anh thấy đơn giản, tiện lợi hơn rất nhiều.

“Không nghĩ các thủ tục hành chính nhà nước giờ dễ dàng tiện ích đến thế. Tôi có thể thực hiện đăng ký trực tuyến qua Hệ thống đăng ký trực tuyến biện pháp bảo đảm tại bất cứ nơi đâu, bất cứ thời gian nào mà không phải chờ đợi đến nộp hồ sơ trực tiếp tại các trụ sở cơ quan đăng ký trong giờ hành chính, vừa giảm thiểu thời gian chờ đợi và chi phí đi lại khi thực hiện đăng ký”, anh Trung nói.

Cán bộ Sở Tư pháp Lạng Sơn (ở giữa) hướng dẫn người dân thị trấn Cao Lộc, huyện Cao Lộc (Lạng Sơn) tra cứu thông tin trên Trang thông tin điện tử phổ biến giáo dục pháp luật tỉnh Lạng Sơn. (Ảnh: TL)

Ông Lò Văn Thái, một người dân ở xã miền núi thuộc tỉnh Lạng Sơn cho hay: “Trước đây muốn tìm hiểu một quy định pháp luật, tôi phải xuống huyện hoặc nhờ cán bộ xã tra giúp. Nay có điện thoại thông minh, tôi chỉ cần vào Bộ Pháp điển điện tử là có thể tra cứu dễ dàng, rõ ràng, không sợ sai lệch. Tôi cũng cảm thấy pháp luật gần gũi, dễ tiếp cận hơn nhiều”.

Từ huyện nghèo Mường Khương (Lào Cai), chị Sin Thị Sa, một phụ nữ dân tộc Nùng vừa làm xong thủ tục khai sinh cho con gái út. Chỉ với một chiếc điện thoại có kết nối internet và sự hỗ trợ từ cán bộ tư pháp xã, chị hoàn thành hồ sơ trên cổng dịch vụ công trực tuyến trong chưa đầy 15 phút.

“Ngày trước phải đi xe máy xuống huyện, mang theo cả xấp giấy tờ. Giờ cán bộ xã hướng dẫn khai trên mạng, có chỗ nào không hiểu thì họ hỗ trợ luôn. Tôi mừng lắm!”, chị Sa chia sẻ bằng tiếng phổ thông còn chưa sõi song đôi mắt thì ánh lên sự rạng rỡ.

Không riêng gì chị Sa, nhiều người dân ở vùng sâu, vùng xa cũng đang được tiếp cận các dịch vụ công qua các nền tảng tư pháp số.

Với người dân, đặc biệt là ở vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn, chuyển đổi số không chỉ là bước cải tiến kỹ thuật mà thực sự là cánh cửa mở ra cơ hội tiếp cận thủ tục hành chính-tư pháp gần dân, rút gọn và minh bạch hơn.

(Còn tiếp)