Tháng 3/2025, cựu chiến binh Hồ Đại Đồng cùng anh Trương Đức Bình - người cháu của 2 liệt sĩ - tiếp tục hành trình. Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Kon Tum đã phối hợp tổ chức lực lượng, phương tiện khảo sát, tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ trên địa bàn huyện Sa Thầy.

Trước mỗi chuyến đi, như thông lệ, các cựu chiến binh đều liên hệ với một số tình nguyện viên để cùng nhau bàn bạc. Họ dành nhiều giờ đồng hồ làm việc với công nghệ thông tin, cập nhật, khai thác tư liệu của quân đội ta kết hợp tư liệu phía Mỹ giải mật, nguồn dữ liệu từ địa phương nơi xảy ra trận đánh, từ gia đình thân nhân liệt sĩ…

Các phương pháp mới cho độ chính xác cao, như: chọn tọa độ chuẩn tìm dung sai, tọa độ bản đồ quân sự, tọa độ thiết bị định vị GPS… đều được áp dụng. Các "bố" trong nhóm cựu chiến binh có một đàn "con" là các kỹ sư, chuyên gia công nghệ, bản đồ đến từ nhiều vùng miền của Tổ quốc.

Mỗi người một công việc riêng, không ai lên mặt báo, sóng truyền hình, phát thanh... nhưng hễ có việc đều nhập cuộc, triển khai công việc nhanh chóng, chuẩn xác. Nếu thu xếp được công việc, họ cũng hăm hở ba-lô tăng võng lên đường cùng các cựu chiến binh.

Năm nay, cựu chiến binh Hồ Đại Đồng vào chiến trường xưa đúng dịp giỗ mẹ. Niềm riêng gác lại, mặc vợ "càm ràm", ông vẫn đúng kế hoạch. Ký ức về trận giao tranh với Mỹ trên dãy núi Chư Tan Kra không bao giờ ông và những đồng đội may mắn được trở về có thể quên… Đôi mắt ông ngấn nước khi nhắc tới những ngôi mộ tập thể mà đồng chí của mình lúc ngã xuống đã bị quân địch thu gom, đốt và vùi lấp.

Mười mấy năm qua, các cựu chiến binh vẫn về lại chiến trường xưa để tìm hài cốt đồng đội. Mỗi người một hoàn cảnh, số phận… nhưng đã lên đường thì lương khô, nước suối, rau rừng cũng chia nhau. Mọi kinh phí trong những chuyến đi đều được họ tiết kiệm từ lương hưu, chế độ thương binh, tiền trà nước, quà sáng…

Tuổi cao, sức yếu dần, đường xa, rừng thẳm… nhưng các cựu chiến binh chưa bao giờ nói về nỗi vất vả của mình cũng như chưa bao giờ tìm nguồn tài trợ. Với họ, đó là hành trình đầy tự nguyện, thiết tha và tự trọng.

Cách đây 6 năm, khi đạo diễn Vũ Minh Phương (Điện ảnh Quân đội nhân dân) xin theo đoàn cựu chiến binh để làm phim tài liệu thì ông Hồ Đại Đồng đã nhắc ngay trước lúc lên đường: "Con muốn quay gì thì quay, tuyệt đối không làm ảnh hưởng tới việc của các bố. Các bố vào Chư Tan Kra không phải để làm diễn viên, để trả lời phỏng vấn".

Sau nhiều nỗ lực, thành quả mà nam đạo diễn nhận được là giải Bông sen bạc cho hạng mục phim tài liệu tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 21 diễn ra vào cuối năm 2019.

Đợt tìm kiếm nào cũng vậy, cả đoàn vào đến Tây Nguyên, sẽ có thêm một đàn "con" khác trẻ trung, sôi nổi, nhiệt tình nhập cuộc. Đó là các chiến sĩ của những đơn vị bộ đội đóng quân trên địa bàn từng diễn ra trận đánh.

Hoạt động tìm kiếm hài cốt liệt sĩ thường được tiến hành vào mùa khô, gió cao nguyên thổi bạt người, nắng như rót lửa xuống đỉnh đầu cháy khét, ai lạ nước vừa ngả lưng xuống võng đã sốt sôi sùng sục lên ngay.

Dù vậy, cũng nhiều lần chuyến đi diễn ra ở thời điểm không thuận lợi, điều kiện thời tiết khó khăn. Đặc biệt, không phải chuyến đi nào cũng may mắn tìm được đồng đội. Và cũng không phải cứ tìm được là có thể mang hài cốt trở về… Những cựu chiến binh quay mặt hướng khác và khóc.

Ở các ngôi mộ tập thể, đất đen đã quyện vào nhau. Nhiều hài cốt đồng đội đã hoàn thổ. Khối đất đen dựng đứng hình người, dưới cùng lưỡi xẻng mòn sắp tan vào đất là liệt sĩ Tản, bị bom vùi trong hầm cá nhân.

"Tản đã đứng hơn bốn mươi năm, chắc mỏi chân lắm đấy!" - người cựu chiến binh nói ngắt quãng và im lặng rất lâu.

Ông Hồ Đại Đồng quê gốc miền trung, 2 tuổi đã mồ côi mẹ, theo bố ra Hà Nội định cư. Trước câu hỏi: "Ở chiến trường, ông hay nghĩ về điều gì nhất?", ông đáp: "Tôi nghĩ về lời ru. Lời ru tôi chưa bao giờ được nghe từ mẹ. Đồng đội tôi cũng chẳng kịp nghe khi ngã xuống chiến trường…".