Gần đúng 75 năm trước, vào ngày 17 tháng 5 năm 1950, Việt Nam đã trở thành thành viên của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), đánh dấu sự khởi đầu của một quan hệ đối tác lâu dài nhằm cải thiện sức khỏe của người dân Việt Nam.

Trong vài tuần tới, các đại biểu Quốc hội sẽ có cơ hội quan trọng để xem xét dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi. Đây là quyết định vô cùng quan trọng, có khả năng cứu sống và bảo vệ sức khỏe con người trong nhiều thập kỷ tới. Để đạt được mức tăng trưởng kinh tế bền vững và cao hơn, Việt Nam cần chú trọng đầu tư vào nguồn vốn con người để xây dựng một xã hội khỏe mạnh hơn và có tuổi thọ cao hơn.

Trong vài thập kỷ qua, Việt Nam nổi lên như một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất ở khu vực Châu Á-Thái Bình Dương. Tuy nhiên, Việt Nam không miễn nhiễm với sự gia tăng toàn cầu của các bệnh không lây nhiễm (NCD) chủ yếu là do các yếu tố nguy cơ về hành vi hoặc lối sống như hút thuốc lá và uống rượu bia.

Để ứng phó với những thách thức về sức khỏe hiện nay, trong bài phát biểu của mình trước cán bộ, nhân viên y tế nhân ngày Thầy thuốc Việt Nam, 27/2, Tổng Bí thư Tô Lâm đề nghị trước tiên tập trung vào phòng ngừa bệnh tật, nâng cao sức khỏe và kéo dài tuổi thọ.

WHO coi cuộc thảo luận sắp tới về thuế thuốc lá là cơ hội lịch sử để cụ thể hóa đề nghị này. Tăng thuế thuốc lá đã được chứng minh là biện pháp hiệu quả nhất trong việc ngăn ngừa bệnh tật, cải thiện sức khỏe và kéo dài tuổi thọ, đặc biệt trong các cộng đồng yếu thế và người dân nói chung; đồng thời biện pháp này cũng tốt cho nền kinh tế.

Cần chú trọng, ưu tiên những lợi ích kinh tế lâu dài và sức khỏe cộng đồng từ cải cách chính sách thuế thuốc lá hơn là những băn khoăn ngắn hạn, đặc biệt là những lo ngại do các nhóm vận động hành lang của ngành thuốc lá đưa ra. Nếu không, gánh nặng các bệnh không lây nhiễm sẽ ngày càng trầm trọng và sẽ cản trở triển vọng tăng trưởng dài hạn của Việt Nam.

Tăng thuế để tăng giá và hạn chế hút thuốc lá

Một trong những thách thức lớn nhất để hạn chế hút thuốc lá là giá thuốc lá ở Việt Nam quá rẻ - thuộc loại thấp nhất trong khu vực và thấp hơn nhiều so với các nước láng giềng. Và xu hướng cho thấy thuốc lá ngày càng trở nên dễ mua do thu nhập của người dân tăng nhanh trong khi đó giá thuốc lá thì hầu như không tăng.

WHO khuyến cáo thuế thuốc lá phải chiếm ít nhất 75% giá bán lẻ. Tuy nhiên, Việt Nam có mức thuế thuốc lá rất thấp, chỉ chiếm khoảng 36% giá bán lẻ của một bao thuốc lá năm 2022. Mức này nằm trong mức thấp nhất của khu vực.

Tăng thuế thuốc lá để tăng giá thuốc lá là cách nhanh nhất và hiệu quả nhất về mặt chi phí để giảm tiêu thụ thuốc lá. Khi giá thuốc lá tăng sẽ khuyến khích người hút thuốc bỏ thuốc và ngăn cản những người trẻ bắt đầu hút thuốc. Thuế thuốc lá có thể bảo vệ cả thế hệ người lao động hiện tại và tương lai của Việt Nam.

WHO hoan nghênh Bộ Tài chính và Chính phủ về dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi - một bước đi đúng hướng. Rõ ràng Chính phủ đã nhận thấy nhu cầu cấp thiết phải giải quyết tình trạng sử dụng thuốc lá. Tuy nhiên, để đạt được các mục tiêu quốc gia về giảm hút thuốc lá và mang lại tác động tích cực lớn nhất tới sức khỏe và nền kinh tế, thì mức thuế đề xuất thậm chí cần phải cao hơn nữa.

Dựa trên mô hình của chúng tôi, WHO khuyến nghị là ngoài mức thuế tỷ lệ hiện tại 75% giá xuất xưởng, cần áp thuế tuyệt đối theo lộ trình để đạt mức 15.000 đồng một bao thuốc vào năm 2030. Nếu những thay đổi này được thực hiện ngay thì sẽ giúp giảm tỷ lệ hút thuốc ở nam giới xuống dưới 36% vào năm 2030, phù hợp với mục tiêu quốc gia. Đồng thời, theo phương án này số người hút thuốc sẽ giảm được 3,2 triệu người vào năm 2030 so với phương án nền với hệ thống thuế tiêu thụ đặc biệt như hiện tại.

Điểm quan trọng nữa là thay đổi ở mức thuế suất này sẽ làm tăng mạnh nguồn thu thuế hàng năm, tăng thêm 29,3 nghìn tỷ đồng vào năm 2030 so với năm 2020. Các khoản thu này có thể được đầu tư vào hàng hóa và dịch vụ công như y tế, giáo dục và cơ sở hạ tầng, và cuối cùng sẽ thúc đẩy và duy trì tăng trưởng kinh tế. Tương tự như vậy, khi giảm gánh nặng sử dụng thuốc lá đối với hệ thống y tế của Việt Nam thì sẽ giải phóng các nguồn lực để thúc đẩy hơn nữa việc chăm sóc chất lượng cao và nâng cao sức khỏe dân số.

Tổ chức thực hiện: Ngọc Thanh
Nội dung: Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng Đại diện Văn phòng Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam
Thực hiện: Thiên Lam - Phi Nguyên
Ảnh: Nhân Dân, TTXVN