Cha đẻ gạo ST25:
“Chúng tôi tiến về Net Zero như thế nào”
Cha đẻ gạo ST25:
“Chúng tôi tiến về Net Zero như thế nào”
Tại Diễn đàn Net Zero Việt Nam 2025, kỹ sư Hồ Quang Cua khẳng định mình đã và đang thực hành Net Zero theo cách rất Việt Nam: “Tôi đến với nông nghiệp tuần hoàn một cách tự nhiên như một đứa bé lớn lên với những câu hỏi rất vô tư khi quan sát ngoại cảnh. Tôi lớn lên cùng với những câu hỏi dần được giải đáp, Tôi thực hành một cách bình thường như những công việc phải làm hàng ngày. Và tôi hiểu tôi đang đi theo hướng Net Zero mà hôm nay chúng ta đang thảo luận”.
"Tôi đến với nông nghiệp tuần hoàn một cách tự nhiên như một đứa bé lớn lên với những câu hỏi rất vô tư khi quan sát ngoại cảnh".
Kỹ sư Hồ Quang Cua
Nông nghiệp tuần hoàn sẽ tiến tới Net Zero
Kỹ sư Hồ Quang Cua tâm sự, năm 1987, ông theo Giáo sư Nguyễn Thị Thu Cúc khảo sát sự biến động của các côn trùng có lợi sau đợt phun hóa chất để diệt rầy nâu. Sau 2 tuần cô kết luận: “…môi trường còn tốt nên thiên địch phục hồi nhanh”.
Năm 1991, ông đi chỉ đạo diệt rầy nâu ở vùng chuyên canh một giống lúa của huyện Mỹ Xuyên: giống IR42, với quy mô 13.500ha. Chung quanh khu vực này ở 2 huyện kế cận còn có 2 vạn hecta giống lúa này. Lúc đó mật độ rầy lên đến 3.000con/khóm lúa. Thuốc trừ rầy trong kho Nhà nước đã cấp hết, không còn nguồn bổ sung. Sau 3 ngày tôi quay về và tự nhủ: “Thế này chỉ có trời cứu”. Mười hôm sau tôi quay trở lại, thì trời cứu thật, toàn bộ lượng rầy nâu đang chích hút lúa đã bị nấm xanh ký sinh chết sạch. Một vùng nguyên liệu trên 3 vạn hecta lúa IR42 đã thoát sự công phá của rầy nâu. Hàng vạn hộ nông dân đã thoát sự đói kém nhờ lực lượng của tự nhiên.
Năm 1993, một người bạn ở Mỹ mang về cho ông một chồng tài liệu khoa học nông nghiệp nói về “IPSM” (Intergrated Plant Soil Management- tạm dịch là Quản lý tổng hợp thổ mộ). Một năm trước đó (1992) Cục Bảo vệ thực vật với sự trợ giúp của FAO đã triển khai chương trình IPM (Intergrated Pest Management) – Quản lý tổng hợp dịch hại cây trồng.
Suốt hơn 3 thập kỷ thực hành và theo dõi hai nguyên lý, hai phương pháp quản lý cây trồng khác nhau.
Phương pháp đầu tiên là chương trình IPM có hướng dẫn nông dân quản lý dịch hại bằng hóa chất. Sau 30 năm thực hành theo IPM hoặc không theo IPM thiên địch ngoài đồng ruộng sụt giảm nghiêm trọng, đất đai suy thoái, ông phát hiện, nếu tiếp tục sử dụng hóa chất thì phải sử dụng lượng cao hơn trước kia. Khi đó, các sự cố về tồn dư hóa chất trên nông sản nhiều hơn. (Ảnh minh họa: TTXVN)
Phương pháp đầu tiên là chương trình IPM có hướng dẫn nông dân quản lý dịch hại bằng hóa chất. Sau 30 năm thực hành theo IPM hoặc không theo IPM thiên địch ngoài đồng ruộng sụt giảm nghiêm trọng, đất đai suy thoái, ông phát hiện, nếu tiếp tục sử dụng hóa chất thì phải sử dụng lượng cao hơn trước kia. Khi đó, các sự cố về tồn dư hóa chất trên nông sản nhiều hơn. (Ảnh minh họa: TTXVN)
Phương pháp thứ hai là IPSM - hướng dẫn cách tiếp cận liên ngành bằng việc nông hóa thổ nhưỡng, giống, phân bón, bảo vệ thực vật, quản lý nước tưới, các sinh vật hỗ tương, đối kháng trong quần thể canh tác. (Ảnh minh họa: TTXVN)
Phương pháp thứ hai là IPSM - hướng dẫn cách tiếp cận liên ngành bằng việc nông hóa thổ nhưỡng, giống, phân bón, bảo vệ thực vật, quản lý nước tưới, các sinh vật hỗ tương, đối kháng trong quần thể canh tác. (Ảnh minh họa: TTXVN)
Theo ông Cua, gần đây xu hướng quản lý IPSM mới được đề cao, có nghĩa là chúng ta lạc hậu về quản lý trồng trọt khoảng 30 năm.
IPSM thực ra là nông nghiệp tuần hoàn với một cơ sở khoa học tổng hợp liên ngành giúp chúng ta tiến tới NET ZERO. Tuy nhiên do đi trước thời đại nên chậm phát huy.
-------------
Kỹ sư Hồ Quang Cua
"Để cây khỏe, thì việc tạo đất khỏe là yếu tố tiên quyết hàng đầu" - Kỹ sư Hồ Quang Cua.
"Để cây khỏe, thì việc tạo đất khỏe là yếu tố tiên quyết hàng đầu" - Kỹ sư Hồ Quang Cua.
Chia sẻ về việc vận dụng IPSM vào sản xuất, ông Hồ Quang Cua cho biết, để cây khỏe, thì việc tạo đất khỏe là yếu tố tiên quyết hàng đầu. Để làm đất khỏe, đầu tiên phải điều chỉnh pH đất về trạng thái không quá mẫn, vì vậy, trong làm đấ, không bón vôi nóng mà bón vôi đã qua chế biến hoặc phun qua lá; bón hoặc phun Humate để nhanh chóng giải phóng các nguyên tố có lợi cho cây trồng, giúp đất tơi xốp rể dễ phát triển.
Bên cạnh đó, cần bổ sung vào đất các loại vi khuẩn cố đinh đạm, phân giải lân để giảm thiểu nhu cầu phân khoáng cần phải bón.
Bón phân hữu cơ kết hợp phun nấm hoặc vi khuẩn phân giải hữu cơ (rơm rạ vụ trước) giúp giải phóng Kali trong rơm rạ - cung cấp phân hữu cơ và giúp đất tơi xốp nhờ vô số những con trùng nhỏ đào hang sâu vào ruộng, kể cả khi ngập nước.
“Muốn có “đất khỏe” còn phải biết hạn chế phân bón tổng hợp đưa vào để các vi sinh vật không bị sát thương khi làm nhiệm vụ “tuần hoàn” giúp chúng ta”, ông nhấn mạnh.
Yếu tố thứ hai, muốn cây khỏe phải có không gian sống hài hòa (theo Viện lúa quốc tế - IRRI). Môi trường sống của cây lúa đồng thời cũng là môi trường sống của nhiều loài sinh vật khác. Côn trùng các loại vừa gây hại cho cây lúa đồng thời cũng có rất nhiều loại côn trùng làm mồi cho nhện, bọ rùa, bọ cánh cứng, bọ niểng…ta gọi chúng là thiên địch.
Muốn có “đất khỏe” còn phải biết hạn chế phân bón tổng hợp đưa vào để các vi sinh vật không bị sát thương khi làm nhiệm vụ “tuần hoàn” giúp chúng ta.
Có hàng chục loại ong (rất nhỏ) và ruồi ký sinh trên côn trùng. Chúng có thể ký sinh bằng cách đẻ trứng vào trứng của loài gây hại hoặc đẻ trứng vào sâu non, nhộng và kể cả con trưởng thành. Trên cây lúa cũng có rất nhiều bệnh do nấm, vi khuẩn, virus… truyền và người nông dân có thể phòng ngừa trên cơ sở làm cho cây lúa khỏe.
Rầy nâu, một loại côn trùng chuyên gây hại cho cây lúa ở quy mô lớn. Khi có dịch có thể gây hại cho hàng chục vạn hecta lúa, có thể bị khống chế bởi nấm xanh - từ nguồn nấm tự nhiên hoặc nuôi cấy rồi phun vào ruộng lúa.
Do đó, muốn có cây khỏe cần hạn chế sử dụng hóa chất bảo vệ thực vật để bảo vệ “Những người bạn của nông dân” đó là những côn trùng, nhện và nguồn bệnh có ích do IRRI nghiên cứu và công bố.
Kỹ sư Hồ Quang Cua cho hay, quá trình làm đất khỏe, cây khỏe là “quá trình sản xuất nông nghiệp tuần hoàn”. Giải pháp canh tác lúa rút khô giữa mùa, cuối mùa thúc đẩy hoạt động tuần hoàn, làm cho vi sinh vật hoạt động mạnh hơn, hữu cơ phân hủy nhanh hơn - làm giảm phát thải khí nhà kính.
Quá trình sản xuất nông nghiệp tuần hoàn là quá trình tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên nhờ thu hồi Lân, Kali và hữu cơ có ích từ hữu cơ có hại (rơm, rạ thô). Quá trình này còn tận dụng được tài nguyên thô (Nitơ trong không khí) tổng hợp thành đạm cho cây trồng; giảm dần phân bón hóa học và hóa chất độc hại. (Ảnh: VGP)
Quá trình sản xuất nông nghiệp tuần hoàn là quá trình tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên nhờ thu hồi Lân, Kali và hữu cơ có ích từ hữu cơ có hại (rơm, rạ thô). Quá trình này còn tận dụng được tài nguyên thô (Nitơ trong không khí) tổng hợp thành đạm cho cây trồng; giảm dần phân bón hóa học và hóa chất độc hại. (Ảnh: VGP)
Quá trình sản xuất lúa tuần hoàn còn giúp loại bỏ các mùi hôi mà con người nhận biết được như H2S (mùi trứng thối). (Ảnh minh họa: Báo Cần Thơ)
Quá trình sản xuất lúa tuần hoàn còn giúp loại bỏ các mùi hôi mà con người nhận biết được như H2S (mùi trứng thối). (Ảnh minh họa: Báo Cần Thơ)
Canh tác tuần hoàn với giải pháp tạo điều kiện cho sinh vật có lợi phát triển (kể cả vi sinh vật) là quá trình hữu cơ hóa đồng ruộng. Quy mô và thời gian là hai yếu tố giúp giải pháp càng về sau càng bền vững.
Với phương pháp canh tác này, lợi ích to lớn nhất chính là thành công trong việc xây dựng thương hiệu gạo.
Lợi ích to lớn nhất chính là thành công trong việc xây dựng thương hiệu gạo.
Càng ít hóa chất đưa vào ruộng lúa thì hương vị cơm, gạo càng tự nhiên. Rút khô giữa mùa giúp cây lúa ra rễ mới, cây lúa giảm chiều cao nên giảm đổ ngã. Rút khô cuối mùa cây lúa gia tăng tổng hợp Proline nên thơm hơn. Ruộng không phát sinh các vi sinh vật đeo bám vỏ trấu nên gạo sạch hơn.
Kỹ sư Hồ Quang Cua
"Quá trình làm đất khỏe, cây khỏe là “quá trình sản xuất nông nghiệp tuần hoàn".
Kỹ sư Hồ Quang Cua
Xây dựng hệ sinh thái lúa-tôm thích ứng với biến đổi khí hậu
Hệ sinh thái lúa-tôm ở vùng đất thấp ở ven biển (từ bờ biển vào sâu nội địa khoảng 20 Km), có độ mặn cao nhất trong năm ít ra là 5‰ để có thể luân canh lúa (mùa mưa) và tôm (mùa khô). Tuy nhiên, có những vùng nuôi tôm nhưng không thể trồng lúa vì thiếu nước ngọt.
Từ xa xưa ở những vùng đất thấp vào mùa mưa có thể dẫn nước có con giống thủy sản tự nhiên vào ruộng lúa và sống chung với cây lúa – đó là đất thào lềnh.
Hệ sinh thái lúa-tôm manh nha từ 1990, khi các trại giống ở miền trung sản xuất được con giống tôm sú. Hệ sinh thái này chính thức được khai sinh vào năm 2001 khi Chính phủ chính thức cho phép chuyển mục đích sử dụng ruộng lúa kém hiệu quả sang các loại cây trồng, vật nuôi khác.
Sau khi có chủ trương của Chính phủ, từ 2001-2006 có khoảng 400.000ha đất lúa kém hiệu quả chuyển sang nuôi tôm.
Trước đó ở vùng bán đảo Cà Mau đã có gần 200.000ha đất chuyên nuôi thủy sản (tôm, cua, cá, sò…) vì từ lâu đã thiếu nước ngọt để trồng lúa. Theo báo cáo của đề tài: “Hiện trạng phát triển lúa-tôm vùng đồng bằng sông Cửu Long” (do Development Alternative Inc. (DAI) thực hiện, USAID tài trợ, năm 2016), năm 2015, vùng trồng lúa-tôm ở đồng bằng sông Cửu Long như sau có diện tích hơn 155 nghìn ha. Dự kiến đến năm 2025, vùng trồng này sẽ tăng lên 250 nghìn ha với cơ cấu cho năng suất 300k/ha tôm và 4 tấn/ha lúa. Lúa chủ yếu là Một bụi đỏ, Nàng keo và các giống cải tiến: ST5, các giống OM…
Mô hình trồng lúa hữu cơ, nuôi tôm sinh thái được tỉnh Cà Mau định hướng dùng để tái cấu trúc lại ngành nông nghiệp. (Ảnh: Báo Cần Thơ)
Mô hình trồng lúa hữu cơ, nuôi tôm sinh thái được tỉnh Cà Mau định hướng dùng để tái cấu trúc lại ngành nông nghiệp. (Ảnh: Báo Cần Thơ)
Một số bất lợi được ghi nhận sau thời gian canh tác đầu tiên là nguồn nước ngọt phục vụ cây lúa chưa ổn định, dẫn đến năng suất thấp hoặc thiệt hại, nên nhiều nơi nông dân bỏ lúa. Cơ cấu giống lúa đa phần đều dài ngày, năng suất thấp, giá cả thấp.
Bên cạnh đó, việc chưa cơ giới được khâu thu hoạch làm cho chi phí thu hoạch cao, lúa giảm chất lượng hoặc khi có mưa to cuối vụ thì thất thu do đổ ngã, ẩm ướt.
(Ảnh: Báo Lao Động)
(Ảnh: Báo Lao Động)
Chưa tổ chức liên kết sản xuất nên nông dân gặp rủi ro trăm bề: xuống giống không đồng loạt, chủng loại khác nhau, chưa có cơ giới hóa khâu thu hoạch, chưa nói đến rút khô giữa mùa, rút khô cuối mùa.
Năm 2020, doanh nghiệp gạo ST của ông Hồ Quang Cua kết hợp với Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Cà Mau triển khai sản xuất ở huyện Thới Bình (huyện trọng điểm lúa-tôm của tỉnh Cà Mau); Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Trung tâm Khuyến nông, Trung tâm Giống của tỉnh Bạc Liêu và một số hộ kinh doanh giống ở tỉnh Kiên Giang đưa giống lúa gạo ST25 (Gạo ngon nhất thế giới năm 2019) vào canh tác với chu kỳ ngắn, dễ trồng, giá bán cao. Ở Cà Mau và Bạc Liêu, Nhà nước hỗ trợ 50% chi phí mua lúa giống.
Nông dân xã Biển Bạch (tỉnh Cà Mau) thu hoạch tôm càng xanh nuôi xen canh trong ruộng lúa phát thải thấp. (Ảnh Hữu Tùng)
Nông dân xã Biển Bạch (tỉnh Cà Mau) thu hoạch tôm càng xanh nuôi xen canh trong ruộng lúa phát thải thấp. (Ảnh Hữu Tùng)
Ông tâm sự: “Giai đoạn 2020-2021: chúng tôi không cam kết tiêu thụ lúa của nông dân – chỉ mua lúa được thu hoạch bằng máy gặt đập liên hợp (vì có số lượng tập trung, lúa khô và sạch). Giai đoạn 2021-2024, do thu hoạch bằng máy gặt đập liên hợp đem lại sự thuận tiện và lợi nhuận rất cao nên chủ máy và nông dân liên tục cải tiến các giải pháp để đưa máy vào ruộng nên đã hình thành các giải pháp rút khô giữa mùa và rút khô cuối mùa ngày càng hoàn thiện hơn trước khi có các tiêu chí của đề án : "Phát triển bền vững một triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030" ra đời”.
Đồng ruộng vùng ngọt xã Trần Văn Thời (tỉnh Cà Mau). (Ảnh Hữu Tùng)
Đồng ruộng vùng ngọt xã Trần Văn Thời (tỉnh Cà Mau). (Ảnh Hữu Tùng)
Dần dần vùng lúa-tôm bán đảo Cà Mau trở nên tấp nập vào đầu tháng 12 âm lịch, khi thương lái các nơi đỗ về thu mua lúa, có lúc đẩy giá bán lúa tươi tại ruộng lên đến 13.000 đồng/kg. Từ đó, thương hiệu gạo ST25 lúa-tôm đã phổ biến trên phạm vi cả nước.
Những hộ được bao tiêu (khoảng 2.000 ha), doanh nghiệp đầu tư phân bón hữu cơ, các chế phẩm sinh học và hướng dẫn thực hành theo nguyên lý IPSM. Qua đó tạo dựng tên tuổi cho Gạo ông Cua ST25-Lúa Tôm.
Cũng với hạt giống ST25, doanh nghiệp của ông Hồ Quang Cua phối hợp với các cơ quan chuyên môn vùng bán đảo Cà Mau tổ chức sản xuất lúa thơm ST24, ST25 đáp ứng tiêu chí của đề án: "Phát triển bền vững một triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030" trên quy mô hàng nghìn hecta.
Theo đó, với giống gạo này mật độ sạ bình quân 80-100kg/ha; giảm 30% phân hóa học; giảm 75% thuốc hóa học; rút khô giữa mùa 2 lần (đều dài hơn vùng chuyên lúa).
Phương pháp trồng này mang lại lợi nhuận rất cao với năng suất lúa lên tới 6 tấn/ha; giá bán bình quân là 9.200 đồng/kg, cao hơn so với lúa thường 3 giá. “Giá vốn thấp nhưng lợi nhuận trước mắt gấp đôi lúa thường. Với mức chênh lệch 18 triệu đồng/ha, trênquy mô 100.000 ha lợi nhuận tăng thêm 1.800 tỷ đồng/năm. Lợi nhuận tăng thêm nhờ ổn định sản xuất và giúp cho vụ tôm an toàn”, ông Cua nói.
Kỹ sư Hồ Quang Cua và gạo ST25.
Kỹ sư Hồ Quang Cua và gạo ST25.
Ông cũng đề xuất thẳng thắn, các cơ quan tư vấn tham mưu cho các doanh nghiệp công nghiệp cần mua tín chỉ carbon liên hệ chính quyền địa phương tổ chức sao cho người dân được hưởng lợi từ phát thải thấp để xây dựng công trình công ích tại địa phương. Theo ông, đó mới đúng là nông nghiệp tuần hoàn.
-----------------------
Ngày xuất bản: 23/7/2025
Thực hiện: MINH NHẬT - THẢO LÊ - THIÊN LAM
Trình bày: NGỌC DIỆP
Ảnh: THANH PHONG, BÁO NHÂN DÂN, TTXVN, VGP, BÁO CẦN THƠ