Báo Búa Liềm

Theo tài liệu của ta và mật thám Pháp, Báo Búa Liềm, cơ quan trung ương của Đảng Cộng sản Đông Dương xuất bản được 9 số kể từ ngày 1/10/1929, mỗi số cách nhau nửa tháng.

Trên măng-sét của báo là hình ảnh búa, liềm lồng vào nhau biểu hiện cho hai giai cấp công nhân và nông dân, cùng với chữ “Búa Liềm” in đậm, phía dưới là dòng chữ “Cơ quan trung ương của Đảng Cộng sản Đông Dương”.

Theo tư liệu hiện nay, số 5 là số đặc biệt, ra ngày 11/12/1929. Số này kỷ niệm hai năm cuộc bạo động lập nên Công xã Quảng Châu, Trung Quốc. Số 5 có bốn nội dung cơ bản. Nội dung thứ nhất nói về ba mục đích của cuộc bạo động Quảng Châu năm 1927; tiếp đó là phần sưu tầm của Nguyễn Văn Hoan về việc vận động thợ thuyền, dân cày đấu tranh với những hành động cụ thể; nội dung thứ ba nói về nhiệm vụ cuộc đấu tranh của công nông binh Đông Dương. Nội dung cuối cùng là kêu gọi sự đoàn kết quốc tế của giai cấp vô sản và các dân tộc bị áp bức trên thế giới để lật đổ tư bản, đế quốc, thực hiện chủ nghĩa cộng sản.

Báo Đỏ

Trên măng-sét, bên phải tên báo chữ to, được viết những dòng đóng trong khung: ''Báo Đỏ là cơ quan của một chi bộ cộng sản, mục đích là cổ động những người cộng sản, những chi bộ cộng sản ở Annam mau mau hợp nhất lại cho thành một Đảng Cộng sản chính thức''.

Còn trong khung bên phải tên báo, có những dòng chữ: “Thành lập một Đảng Cộng sản chính thức, lãnh đạo quần chúng đấu tranh, phản đối khủng bố, giết, đày, giam người cách mạng, đó là trách nhiệm khẩn cấp của những người cộng sản ở Annam bây giờ''.

Báo Đỏ là cơ quan của một chi bộ Đảng Cộng sản An Nam hoạt động ở Trung Quốc, gồm có các đồng chí Hồ Tùng Mậu, Lê Hồng Sơn, Đỗ Ngọc Du, Nguyễn Lương Bằng... Báo viết tay trên giấy sáp. Hiện nay chưa tìm thấy số 1, ra ngày, tháng, năm nào và tất cả ra được mấy số, chưa rõ.

Tạp chí Đỏ

Tạp chí Đỏ là tạp chí đầu tiên của Đảng ta, và cũng là tờ đầu tiên trong hệ thống báo chí của Đảng xuất bản sau Hội nghị thành lập Đảng tháng 2/1930. Theo những dòng chữ ghi vào sổ của Văn phòng Quốc tế Cộng sản nhận được bằng chữ Pháp, thì Tạp chí Đỏ xuất bản ở Trung Quốc (trên trang bìa số l, chữ đánh máy).

Tạp chí gửi về trong nước như thế nào, đến nay chưa thấy tài liệu để lại, kể cả của ta và của mật thám Pháp.

Tạp chí được gửi đến Văn phòng Quốc tế Cộng sản, một lúc vào sổ nhận 3 số, số 1, ngày 5/8/1930, số 3, ngày 28/8/1930, đến nơi nhận ngày 21/12/1930 (chữ Nga). Số 9, không có ngày, tháng, năm 1930 vào sổ nhận của Quốc tế Cộng sản, ngày 4/12/1931 (số 1345).

Số cuối cùng, số bao nhiêu, ra ngày, tháng, năm nào cũng chưa rõ.

Các trang chữ đều đánh máy trên giấy sáp, in roneo; khổ trung bình 13x19cm ,các từ lúc đó viết f, z, k; ngày nay ta viết ph, d, g, gi, c.

Tạp chí Đỏ hướng dẫn nhận thức lý luận và kinh nghiệm công tác cho đảng viên bằng cách trình bày đơn sơ, lời văn giản dị hợp với trình độ của phần đông đảng viên lúc đó.

Báo Tranh đấu

Báo Tranh đấu là Cơ quan Trung ương của Đảng Cộng sản Việt Nam đầu tiên, ra số 1, ngày 15/8/1930. Người chỉ đạo biên tập là Trịnh Đình Cửu, một trong bốn đồng chí là “đại biểu của đại biểu Quốc tế”, được ghi trong Nghị quyết của hội nghị hợp nhất.

Báo khổ rộng 315x220cm, in bằng chữ viết bút thép trên giấy sáp, bốn trang, ở một địa điểm bí mật tại Hà Nội của Trung ương Đảng. Cùng với bản chữ quốc ngữ, có bản chữ nôm, vì chữ nôm khi ấy còn nhiều người đọc được. Thực dân Pháp đã thu được cả hai bản, chữ quốc ngữ và chữ nôm; dịch toàn văn ra chữ Pháp theo bản chữ quốc ngữ. (Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam lưu được các bản gốc bằng chữ quốc ngữ và chữ nôm, cùng bản dịch chữ Pháp từ kho hồ sơ của Pháp, do cụ Nguyễn Văn Hoan tìm ra từ năm 1958.)

''Tranh đấu'' sẽ tiến hành công cuộc thống nhất tư tưởng, hành vi toàn Đảng...

Ở trang 1, mở đầu bằng Mấy lời tuyên cáo!: ''Các đoàn thể và các phần tử cộng sản lẻ tẻ trong nước bây giờ đã thống nhất lại một đảng, gọi là Đảng Cộng sản Việt Nam. Vì thế mà các cơ quan trung ương tuyên truyền của các đoàn thể xưa kia đã hết nhiệm vụ lịch sử và đã phải đình bản. Ngày nay, báo ''Tranh đấu” này ra đời làm cơ quan trung ương của Đảng để thống nhất, để hướng đạo tư tưởng và hành động cho cả toàn thể đồng chí và quần chúng lao khổ''. Báo giải thích vì sao lấy tên ''Tranh đấu?”.

''Cái tên này không phải ngẫu nhiên do một cái chí hướng tốt, hoặc một cái ước vọng cao của Đảng mà chưa có căn cứ vào đâu, nhưng chính là cái tiêu biểu của sự thiết thực trong thời kỳ lịch sử ở xứ ta ngày nay. ''Tranh đấu'' sẽ tiến hành công cuộc thống nhất tư tưởng, hành vi toàn Đảng...''''.

Sau Hội nghị Trung ương tháng 10/1930, với các nghị quyết mới, “Tranh đấu” không tục bản. Tờ báo mới mang tên “Cờ vô sản” là cơ quan ngôn luận của Trung ương Đảng ra đời tháng 1/1931.

Tạp chí Bônsơvích

Được sự giúp đỡ của Quốc tế Cộng sản, tháng 4/1934, Ban lãnh đạo của Đảng ta nước ngoài được thành lập, làm nhiệm vụ của Trung ương lâm thời. Đồng chí Lê Hồng Phong làm Trưởng ban, đặt cơ sở ở Ma Cao, Trung Quốc. Tháng 6/1934, Ban lãnh đạo của Đảng ở nước ngoài cho xuất bản Tạp chí Bônsơvích, cơ quan của Ban chỉ huy ở ngoài của Đảng Cộng sản Đông Dương từ số 1, đến số 10, tháng 2/1935.

Đại hội lần thứ I của Đảng họp ở Ma Cao tháng 3/1935, bầu ra Ban Chấp hành Trung ương. Không rõ tại sao Tạp chí Bônsơvích ngừng xuất bản một năm, đến tháng 2/1936 mới ra số 11; sau đó ra hằng tháng từ số 11 đến số 15 (tháng 6/1936); cách ba tháng sau, mới ra số 16, ngày 9/9/1936.

Cho đến nay, Tạp chí Bônsơvích ra được bao nhiêu số, số cuối cùng, ngày, tháng nào chưa xác định. Cục Lưu trữ Trung ương hiện lưu giữ được Tạp chí Bônsơvíc số 10, số 15, số 16  và một số tài liệu bằng tiếng Pháp của mật thám viết về số 11, số 12, số 13.

Mặc dù cho đến nay chưa tìm lại được đầy đủ các số của Tạp chí Bônsơvích nhưng với những tư liệu hiện có về tạp chí đó, chúng ta thấy tạp chí đã có những bài phản ánh phong trào cách mạng ở các miền trong nước, biểu dương những thành tích công tác của các đảng bộ, đồng thời uốn nắn, phê phán những quan điểm tư tưởng sai lầm của cán bộ, đảng viên.

Tạp chí đã góp phần đắc lực vào việc chuẩn bị Đại hội lần thứ nhất của Đảng. Sau Đại hội thứ nhất của Đảng, tạp chí tuyên truyền tập trung cho các nghị quyết của Đại hội.

Tạp chí cũng tuyên truyền cho Nghị quyết Đại hội VII của Quốc tế cộng sản, góp phần tích cực phát động phong trào Mặt trận dân chủ ở Đông Dương.

Tuy chỉ tồn tại được hơn hai năm, nhưng Tạp chí Bônsơvích đã đóng góp vai trò quan trọng trong việc khôi phục cơ sở và hệ thống tổ chức đảng, chuẩn bị cho Đại hội Đảng lần thứ nhất và góp phần quan trọng vào việc thống nhất Đảng về lý luận, tư tưởng, chính trị và tổ chức để chuẩn bị đón cao trào cách mạng mới.

Báo Con đường chính

Con đường chính là tờ báo của Chi bộ Đảng Cộng sản Đông Dương trong nhà tù Hỏa Lò, xuất bản từ tháng 2/1931 đến năm 1932. Chủ bút của báo là đồng chí Trường Chinh, bút danh Cây Xoan. Báo được chép tay, mỗi số ra 5-7 bản chuyền đọc trong nội bộ. 

Con đường chính là tờ báo luận chiến của chi bộ cộng sản Nhà tù Hỏa Lò với phía tù nhân là Việt Nam Quốc dân Đảng. Do có sự khác biệt về hệ tư tưởng, lý luận, quan điểm chính trị, phương pháp đấu tranh, ở trong tù, tiếp xúc hằng ngày, hằng giờ, những bất đồng bộc phát dẫn tới trực tiếp luận chiến.

Phía Quốc dân Đảng ra báo Đường cách mạng phê phán những vấn đề chính trị và lý luận của cộng sản. Còn Chi bộ Cộng sản chủ trương ra báo Con đường chính, phân công Đặng Xuân Khu (Trường Chinh) làm chủ bút, với dút danh ''Cây Xoan''.

Cuộc tranh luận mở rộng trên nhiều vấn đề, từ những khái niệm lý luận, kinh nghiệm đấu tranh, nội dung chính trị, quan điểm triết học và lịch sử triết học, kinh tế và lịch sử phát triển của kinh tế xã hội loài người, v.v. được dẫn giải từ những vấn đề trong nước và nhiều nước trên thế giới, lịch sử và hiện đại.

Chính cuộc đấu tranh này, một mặt củng cố hàng ngũ cộng sản; mặt khác, thúc đẩy sự phân hóa trong hàng ngũ Quốc dân Đảng, làm cho một số ly khai, có cảm tình với cộng sản, làm cho những phần tử phản động bị lúng túng thất bại về lý luận và suy giảm về lực lượng, cô lập trước đối thủ.

Đến cuối năm 1932, khi cuộc vượt ngục của các đồng chí Nguyễn Lương Bằng, Nguyễn Tạo, Hào Lách, Nguyễn Trọng Đàm, Bùi Xuân Mẫn, Nguyễn Đình Tuyển, Vũ Duy Cương diễn ra, địch khủng bố rất dữ dội, xóa bỏ mọi chế độ lục soát gay gắt... Cuộc bút chiến, viết báo buộc phải ngừng lại.

Báo L’Avant garde

Trong lúc tạm thời lợi dụng các tờ báo đã xuất bản từ trước như La Lutte, Mai, Dân quyền, Việt Nam, Đuốc nhà Nam... không còn đáp ứng được yêu cầu của tình hình cách mạng phát triển nữa, Trung ương Đảng thấy rằng cần phải có tờ báo trong tay làm vũ khí đấu tranh. Nhưng điều kiện ra báo tiếng Việt làm cơ quan trung ương chưa cho phép, vì những ràng buộc về chính sách báo chí phản động của nhà cầm quyền, phải tạm thời ra báo tiếng Pháp. Báo tiếng Pháp thì chỉ cần tờ khai, không phải xin phép, tuy rằng việc phổ biến bị hạn chế, số lượng phát hành ít, giá bán cao, người đọc không có nhiều..., nhưng có còn hơn không. Đây cũng là bước chuẩn bị đi tới ra báo tiếng Việt vào lúc thích hợp khi cao trào cách mạng của quần chúng xuất hiện làm tiền đề.

Sau một thời gian ngắn chuẩn bị khẩn trương, ngày 29/5/1937, L’Avant garde ra đời với danh nghĩa ''cơ quan của lao động và nhân dân Đông Dương'' do đồng chí Hà Huy Tập, Tổng Bí thư của Đảng thay mặt Trung ương trực tiếp chỉ đạo. Đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn làm nhiệm vụ Thư ký tòa soạn, Trần Văn Hiển quản lý. Biên tập viên có Nguyễn Thị Lựu, Nguyễn Văn Tạo, Trần Văn Kiết, Lê Văn Kiệt, Nguyễn Văn Trấn, Phạm Hữu Lầu, Tín Văn Quảng, Nguyễn Văn Nghĩa...

Tòa soạn đặt ở số nhà 43, phố Hamelin, Sài Gòn (nay là đường Lê Thị Hồng Gấm). Ở số 1, bài mở đầu có nhan đề: “Hỡi những người lao động Những người bị áp bức ở Đông Dương!''.

Bài báo viết:

''L’Avant Garde là tờ báo của tất cả các bạn. Nó tự nhận lấy nhiệm vụ bảo vệ các bạn chống lại tất cả các thế lực đế quốc và phong kiến bóc lột áp bức''.

“Dựa vào phương pháp mácxít - lêninnít, tờ báo sẽ hướng dẫn chắc chắn và tận tụy các bạn trong cuộc đấu tranh cho cơm áo hằng ngày, cho sự nghiệp giải phóng dân tộc và xã hội''.

''L’Avant garde là một cơ quan chiến đấu của những người lao động. Đối lập với bọn tư bản, nó tố cáo sự cùng khốn của công nhân và nông dân. Nó kêu gọi tổ chức và đấu tranh, tất cả những ai đau khổ, không phân biệt dân tộc và màu da''.

Ngày 29/7, mấy tên mật thám dưới quyền chỉ huy của Côngtenlôni (Contelloni) đến nhà in tịch thu bản thảo không có lệnh công bố (Báo cáo số 4856, ngày 30/7/1937, cảnh sát Sài Gòn Sanh Ăngtoan Cămpana (Saint Antoine Campana ký)). L’Avant garde bị địch tìm mọi cách đối phó, phải ngừng xuất bản.

Báo Dân chúng

Báo Dân chúng được Nguyễn Văn Cừ và Hà Huy Tập thay mặt Trung ương Đảng quyết định cho xuất bản trong một trao đổi tháng 4/1939. Nguyễn Văn Cừ với tư cách là Tổng Bí thư đã trực tiếp chỉ đạo và viết bài cho báo về những vấn đề lý luận và chính trị. Dân chúng ra không định kỳ và trên báo cũng chưa bao giờ công bố kỳ hạn, có khi một tuần một số, khi một tuần hai số, đặc biệt có khi một ngày một số…

Với 80 số báo, Dân chúng đã qua bốn người quản lý thay nhau là Dương Trí Phú, Trần Văn Kiệt, Huỳnh Văn Thanh, Hoàng Hoa Cương và in lần lượt ở ba nhà in tư sản Pháp và Việt: SATI, Bảo tồn, Xưa nay.

Đây là tờ báo ra được nhiều số, đứng thứ ba trong toàn bộ lịch sử báo chí cách mạng trước tháng 8/1945; là tờ báo được vinh dự đăng bài đầu tiên của Chủ tịch Hồ Chí Minh viết cho báo chí trong nước thời kỳ vận động dân chủ.

Báo Dân chúng là tờ báo ra được nhiều số, đứng thứ ba trong toàn bộ lịch sử báo chí cách mạng trước tháng 8/1945; là tờ báo được vinh dự đăng bài đầu tiên của Chủ tịch Hồ Chí Minh viết cho báo chí trong nước thời kỳ vận động dân chủ.

Dân chúng là tờ báo thứ hai, sau Le Peuple đăng nguyên văn mấy văn kiện của Đảng. Sau khi đăng Bức thư công khai của Đảng Cộng sản Đông Dương gửi cho các đảng, phái”, số 31 ngày 19/11/1938 đăng bài phát biểu hưởng ứng bức thư trên, nhan đề ''Cảm tưởng của chúng tôi đối với Bức thư công khai của Đảng Cộng sản Đông Dương gửi cho các đảng, phái'', như là bình luận về ý nghĩa của nội dung bức thư. Cuối bài có đoạn: “Lần đầu được thấy trên mặt báo Quốc văn xuất hiện cái tên yêu quý của Đảng Cộng sản Đông Dương với một bức thư đầy đặn những lời trung thành về quyền lợi của giai cấp thợ thuyền và quyền lợi của dân tộc”.

Nhân kỷ niệm ''15 năm vận động cộng sản và 9 năm thành lập Đảng Cộng sản ở Đông Dương”, tờ Dân chúng dành cả số 41 và phần lớn số 42 đăng một bài dài về “Lịch sử cộng sản vận động của Đông Dương”.

Báo Sông Hương tục bản

Sau khi Nhành lúa bị cấm, Xứ ủy Trung Kỳ không còn báo chí trong tay, trong khi một cuộc đấu tranh quyết liệt giữa các lực lượng dân chủ và phản động đặt ra trước mắt: tham gia tranh cử vào Viện Dân biểu Trung Kỳ.

Tờ Sông Hương do Phan Khôi chủ trương đang có nguy cơ đi tới đóng cửa và phá sản, thì Xứ ủy chủ trương mua lại. Vẫn tên báo cũ, thêm hai chữ ''tục bản”, vì báo đã nghỉ mấy tháng, nay ra lại. Để tên người sáng lập Phan Khôi nhằm giữ thế hợp pháp về hình thức, nhưng chủ nhiệm là Nguyễn Cửu Thạnh, một nhân sĩ dân chủ gần với Đảng. Ngô Đức Mậu được phân công làm Thư ký tòa soạn. Tòa soạn đặt ở số 68, phố Jules Ferry, Huế.

Những bài vở chính được Phan Đăng Lưu và Tôn Quang Phiệt lo, viết ở Huế rồi gửi ra Vinh cho Ngô Đức Mậu sắp xếp, trình bày, viết thêm tin cho đầy trang, sửa bản in thử do nhà in Vương Đình Châu ở Vinh in và phát hành ngay tại đó.

Sông Hương tục bản ra số 1 ngày 19/6/1937. Ngày 11/10/1937, Toàn quyền J.Brêviê ký lệnh thu hồi giấy phép vào lúc báo vừa in xong, tranh thủ phát hành ngay số 44, kèm theo phụ trương số 14, ra ngày 14/l0/1937, trước khi nghị định được thông đạt tới tòa soạn. Việc chính quyền thực dân ra lệnh cấm đã được dự đoán trước. Ba phụ trương là một hình thức tranh thủ chủ động đối phó với địch, vì biết rằng không còn khả năng ra được số 15.

Sông Hương tục bản tuy chỉ tồn tại gần 4 tháng, nhưng đã ghi lại những chiến công bất hủ trong một thời kỳ lịch sử đấu tranh ở Trung Kỳ.

Báo Tin tức

Sau khi tờ Thời thế bị cấm, Xứ ủy Bắc Kỳ chủ trương cho xuất bản báo Tin tức, cử Lương Văn Tuân đứng ra xin phép với danh nghĩa sáng lập viên, Trịnh Hoài Đức là quản lý. Ngày 2/4/1938, Toàn quyền Bơrêviê ký quyết định chuẩn y. Ngày 2/4/1938, báo ra số l, danh nghĩa ''cơ quan mặt trận dân chủ'' (do đồng chí Trường Chinh, xứ ủy viên, trực tiếp phụ trách).

Báo ra không định kỳ, lúc đầu ra hàng tuần (từ số l đến số 4), sau ra hàng tuần với các ngày (4 đến 11/5/1938), rồi 4 ngày (25-29/6), số 18 (16-20/7), 8 trang như số 26, số đặc biệt ủng hộ hòa bình (17-20/8).

Phụ trương của báo lúc đầu dự định mỗi tháng có 2 kỳ, nhưng mới ra được phụ trương ''Tin tức lý luận” số l ngày 10/4/1938; phụ trương số 4 ngày 23-30/4/1938... không lâu thì ngừng hẳn.

Những người viết báo Tin tức đều là những cây bút quen thuộc của các tờ báo trước đó như Hà thành thời báo, Thời thế, Thế giới… như Trần Huy Liệu (có khi ký Hải Khách, Hải Thu), Trần Đình Long (có khi ký Lương Phong, L.P), Cựu Kim Sơn, Khuất Duy Tiến (ký Tô Dân), Nguyễn Thường Khanh (còn ký T.K), Dương Lĩnh, Thôn Dân, Hồ Xanh, Qua Ninh...

Số lượng in thấp nhất là 4.000 (số 15, ngày 6-9/7), trung bình là 5.000-6.000, cao nhất là 10.000 (phụ trương số 4). Tờ Tin tức coi trọng việc tuyên truyền lý luận Mác-Lênin, dành Phụ trương, Tin tức lý luận, số 1 để đăng các bài ''Vấn đề thống nhất giai cấp vô sản”, ''Chủ nghĩa phát xít đã mang lại những gì cho thợ thuyền”, “Giai cấp là gì?”… Sau vì khó khăn về biên tập, in, vốn nên không ra tiếp được loại ''Tin tức lý luận'' này.

Tin tức tuy tồn tại được hơn 6 tháng (từ 2/4 đến 9/10/1938), nhưng đã để lại những ấn tượng sâu sắc cho nhân dân cả nước, nhất là nhân dân các tỉnh miền bắc, đặc biệt là Hà Nội. Tờ báo là vũ khí chiến đấu có hiệu quả trong cao trào cách mạng phát triển, làm cho bọn phản động thuộc địa, bọn bảo hoàng, Tơrốtxkít, Việt gian thân Nhật và các phần tử đầu cơ chính trị, tay sai của địch hoảng sợ. Bọn cầm quyền phải dùng đến hình thức thô bạo, bị dư luận trong nước và nước ngoài lên án, ra lệnh thu hồi giấy phép của báo ngày 15/10/1938.

Tạp chí Đông Phương

Theo chữ trình bày trên trang 1 bìa tạp chí thì gọi là Đông phương tạp chí. Trong danh mục các ấn phẩm định kỳ 6 tháng đầu năm 1939 của Phủ Toàn quyền Đông Dương xuất bản ở trang 19 cũng viết Đông Phương tạp chí. Tác phẩm Tự chỉ trích của đồng chí Nguyễn Văn Cừ, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Đông Dương viết tháng 6/1939, bút danh Trí Cường đăng trên Đông Phương tạp chí. Gọi Đông Phương tạp chí có lẽ hợp lý hơn.

Chủ trương xuất bản được thông báo trên các báo chí và chủ bút có thư gửi trực tiếp đến các nhà báo cách mạng có tên tuổi Bắc Kỳ, Trung Kỳ mời cộng tác. Nội dung của tạp chí là tuyên truyền chủ nghĩa Mác-Lênin trên các lĩnh vực lý luận triết học và mỹ học; những vấn đề chính trị quốc tế; sáng tác, lý luận, phê bình văn học và nghệ thuật; những vấn đề đường lối chiến lược và sách lược của Đảng ta trong đấu tranh cho dân chủ, dân sinh và hòa bình; chống chủ nghĩa đế quốc, chủ nghĩa phát xít; bảo vệ Liên Xô, ngọn cờ của hòa bình và cách mạng thế giới; phê bình lý luận của chủ nghĩa cơ hội, chủ nghĩa cải lương và khuynh hướng Trotsky. Nội dung chủ yếu là về khoa học xã hội, nhưng có một số bài viết về khoa học tự nhiên, như: ''Ích lợi của hóa học và vật lý học”, “Một điều phát minh của Nguyễn Công Tiễn'' (số l).

Báo Việt Nam độc lập

Cao Bằng là một tỉnh biên giới có phong trào quần chúng cách mạng phát triển mạnh được Trung ương Đảng chọn làm nơi đón lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc về mở Hội nghị lần thứ tám của Trung ương, tháng 5/1941. Hội nghị Trung ương quyết định nhiệm vụ chủ yếu trước mắt của cách mạng Việt Nam là giải phóng dân tộc, thành lập Mặt trận Việt Nam độc lập đồng minh, gọi tắt là Việt Minh.

Sau Hội nghị, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc vừa chăm lo việc chung của toàn Đảng, toàn dân, vừa trực tiếp chỉ đạo xây dựng Mặt trận Việt Minh tỉnh Cao Bằng và sáng lập tờ báo Việt Nam độc lập, cơ quan của Tỉnh bộ. Khi cao trào cách mạng mở rộng, hình thành thế liên hoàn của hai tỉnh Cao Bằng - Bắc Cạn, Việt Nam độc lập trở thành tờ báo của phong trào Việt Minh hai tỉnh, từ số 129 ngày 21/6/1942, và từ ngày 30/l/1944, số 187, trở thành tờ báo của ba tỉnh Cao - Bắc - Lạng.

Việt Nam độc lập là tên tờ báo, chính và mục tiêu trước mắt của nhân dân Cao Bằng - Bắc Cạn - Lạng Sơn và cũng là mục tiêu đấu tranh của dân tộc ta.

Việt Nam độc lập ra số l ngày 1/8/1941, đánh số 101 với ý nghĩa là kế tục sự nghiệp của những tờ báo bí mật đã ra đời từ trước, đến ngày 20/8/1945 được 126 số, đánh số 226, có ba họa bản. Đây là tờ báo cách mạng Việt Nam ra được nhiều số trong thời kỳ bí mật, đứng thứ hai sau tờ Thanh niên cũng do Nguyễn Ái Quốc sáng lập năm 1925.

Có trên 30 số Việt Nam độc lập được bàn tay trìu mến của Người chăm sóc, từ viết bài, sửa bài, vẽ tranh, đào tạo cán bộ viết bài và viết chữ lên bàn đá, lo phương tiện in, chọn địa điểm in và tổ chức phát hành. Có những lần chính tay Người viết chữ trái trên bàn đá in. Trong bốn năm, ''nhà in'' đã di chuyển qua nhiều địa điểm để giữ bí mật và đối phó với kẻ thù lùng sục, khủng bố. Sau khi Bác Hồ đi công tác ở nước ngoài, từ tháng 9/1942, đồng chí Phạm Văn Đồng được ủy nhiệm phụ trách báo đến tháng 5/1945.

Sau ngày Cách mạng Tháng Tám thành công, Việt Nam độc lập vẫn tiếp tục xuất bản, in litô, là cơ quan ngôn luận của ba tỉnh Cao - Bắc - Lạng một thời gian, rồi trở lại của riêng tỉnh Cao Bằng.

Báo Cứu quốc

Mùa thu năm 1941, Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương chủ trương xuất bản một tờ báo làm cơ quan ngôn luận của Mặt trận Việt Nam độc lập đồng minh, phát hành rộng rãi trong các tổ chức của mặt trận. Hội nghị cán bộ do Xứ ủy Bắc Kỳ triệu tập, họp trong 3 ngày: 25, 26, 27/9/1941, quyết nghị: “Các cấp bộ phải giúp đỡ tờ báo của Việt Minh sắp xuất bản nay mai, phải vận động quần chúng ủng hộ về tài chính, phải tổ chức công tác lấy tin, phải viết bài và vận động quần chúng viết bài cho tờ báo và nhất là bài vở cần sát với trình độ quần chúng và phải phản chiếu đời sống của nhân dân''.

Ngày 25/1/1942, báo Cứu quốc, số l, ''cơ quan cổ động của Việt Nam độc lập đồng minh'' ra mắt bạn đọc. Tên tờ báo như một lời kêu gọi thiêng liêng, một nhiệm vụ cấp bách của cả dân tộc ta trước vận mệnh của đất nước.

Lúc đầu, báo Cứu quốc do Tổng Bí thư Trường Chinh trực tiếp Phụ trách biên tập, có Bí thư Tỉnh ủy Phúc Yên là Lê Quang Đạo giúp. Về sau Trung ương giao cho Xứ ủy Bắc Kỳ, do các xứ ủy viên Nguyễn Khang và Lê Quang Đạo phụ trách. Từ giữa năm 1944 trở đi, Xứ ủy phân công cho đồng chí Xuân Thủy trực tiếp chuyên trách.

Cứu quốc in ở nhiều địa điểm bí mật trong các vùng Hà Đông, Bắc Ninh, Sơn Tây cho đến Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thì chuyển về Hà Nội. Đến ngày 15/8/1945, Cứu quốc xuất bản được 30 số in litô và 4 số phụ trương của các số 12, 15, 19 và 27, có số “Đặc san về vấn đề hải ngoại'' in chữ chì; từ số 31, ngày 24/8/1945 bắt đầu tin ti-pô ở Hà Nội.

Cứu quốc ra không đều kỳ, lúc đầu số nọ, cách số kia có khi vài tháng. Lúc đầu in mỗi số trên 100 bản, rồi nâng lên vài trăm bản. Số Xuân 1945 có nhiều bản in, đã in tới trên l.000 bản, có kho giấy dự trữ hàng xe bò kéo, mực in hàng thùng, đã phân công người chuyên trách biên tập, có phóng viên đi cơ sở, có ''tòa soạn'' ở xa ''nhà in'', có người chuyên phụ trách ''nhà in'', người viết chữ trái và lăn rulô... Có một địa điểm chính thức và có địa điểm dự bị để di chuyển đến khi địch khủng bố. Chỉ từ sau ngày đảo chính Nhật - Pháp 9/3/1945 thì địa điểm ''tòa soạn'' và ''nhà in'' mới thật ổn định, điều kiện làm việc mới phát triển thuận lợi.

Báo Cứu quốc trước Cách mạng tháng Tám đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc tổ chức và động viên nhân dân các dân tộc trong cả nước đứng lên chiến đấu giải phóng dân tộc, chống đế quốc phát xít Pháp - Nhật và các hạng tay sai, các tổ chức phản động do chúng lập ra để hòng cứu vãn sự sụp đổ của chúng.

Với cách viết gọn, lưu loát, hấp dẫn và sắc sảo, báo Cứu quốc đã thể hiện rõ nét chính sách đại đoàn kết dân tộc đánh Pháp, đuổi Nhật giành độc lập dân tộc của Mặt trận Việt Minh. Báo đã đáp ứng được yêu cầu của sự nghiệp cách mạng, trở thành vũ khí sắc bén của Đảng trên mặt trận Tư tưởng Văn hóa, góp phần quan trọng vào sự thắng lợi của Cách mạng tháng Tám 1945.

Báo Cờ giải phóng

Là ''cơ quan tuyên truyền cổ động Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương''. Cờ giải phóng ra số l, ngày 10/10/1942. Báo do Tổng Bí thư Trường Chinh trực tiếp phụ trách biên tập và là cây bút chính luận chủ yếu, tác giả của nhiều bài chính luận, phê bình, chỉ đạo đấu tranh và xây dựng Đảng. Giúp việc biên tập, lúc đầu có Lê Quang Đạo, Bí thư Tỉnh ủy Phúc Yên. Từ giữa năm 1943 trở đi có Lê Liêm, Lê Toàn Thư, v.v..

Công việc biên tập được tiến hành ở nhiều cơ sở bí mật thuộc tỉnh Phúc Yên. Báo in litô trên giấy xanh từ số 1 đến số 15 (ngày 17/7/1945) tại nhiều địa điểm bí mật xa Hà Nội trên dưới l0 km.

Từ số 1 đến số 10, ngày 28/1/1945, báo ra 4 trang,  in li-tô trên giấy xanh nhạt khổ 27x38cm, số lượng in ít vì chủ yếu lưu hành trong nội bộ Đảng. Mỗi số cách nhau không có kỳ hạn, số 2 cách số 1 hơn bốn tháng, từ số 3 đến số 5 cách nhau trên dưới hai tháng; số 6 cách số 5 một tháng rưỡi v.v.. Từ số 11, ngày 25/3/1945, báo ra 2 trang và rút dần khoảng cách.

Báo Cờ giải phóng trong thời kỳ xuất bản công khai ở Hà Nội vẫn do Tổng Bí thư Trương Chinh trực tiếp chỉ đạo, ra đến số 33, ngày 18/11/1945 với danh nghĩa “Cơ quan tuyên truyền cổ động trung ương của Đảng Cộng sản Đông Dương”. Đến khi Trung ương quyết định Đảng chuyển vào hoạt động bí mật, ra tuyên bố “tự giải tán”, thì Cờ giải phóng ngừng xuất bản. Ngày 5/12/1945, Sự thật ra số 1, là “cơ quan của Hội Nghiên cứu chủ nghĩa Mác ở Đông Dương” thay thế.

Tạp chí Cộng sản (1943)

Từ đầu năm 1943, sau thắng lợi to lớn của Liên Xô và ở mặt trận Stalingrad và các mặt trận tiếp theo đã đưa cuộc chiến tranh thế giới thứ hai tới bước ngoặt căn bản, báo  hiệu sự thất bại không tránh khỏi của bè lũ phát-xít Đức - Italia - Nhật.

Nắm vững thời cơ lịch sử, tháng 2/1943, Hội nghị Thường vụ Trung ương Đảng nhận định rằng phong trào cứu nước đã lên khá mạnh ở nông thôn, nhưng còn yếu ở thành thị, nhất là ở các thành phố lớn, Hội nghị chủ trương mở rộng Mặt trận Việt Minh, phát triển mạnh mẽ phong trào ở thành thị. Ban Thường vụ Trung ương quyết định ra Tạp chí Cộng sản, cơ quan lý luận của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương, do đồng chí Trường Chinh, Tổng Bí thư của Đảng làm chủ nhiệm kiêm chủ bút.

Tạp chí Cộng sản số 1 ra ngày 28/2/1943, khổ giấy 9,5x13cm, in litô, có đề rõ in ở nhà in Trần Phú và giá bán là 0đ20. Nội dung số 1 gồm toàn bộ Nghị quyết Hội nghị Ban thường vụ Trung ương.

Tạp chí Cộng sản số 2 ra ngày 24/9/1943, dày 69 trang, không kể 3 trang (từ trang 70 đến trang 72) đính chính những sai sót trong số 1.

Trong số 2, có các bài của đồng chí Trường Chinh: “Việc giải tán Quốc tế cộng sản”; “Vấn đề khởi nghĩa - Kỷ niệm Xô viết Nghệ An”. Ngoài ra còn có những bài “Một bước tiến”, “Phong trào cách mạng ở ý”, “Một vài ý kiến về chi bộ Đảng”, một bài dịch của Hoàng Văn Thụ, bút danh là Tùng Phong: “Sự quan hệ giữa Đảng và quần chúng” (tác giả là Lạc Phủ, Đảng Cộng sản Trung Quốc), rồi đến những trang tin và mục “cắt nghĩa những chữ khó”.

Tạp chí Cộng sản số 3 đã biên tập xong, đang chuẩn bị xuất bản thì diễn ra Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945. Do vậy, việc xuất bản tạp chí phải đình lại.